Multiculturele uitvaart, mooi of kansloos?

Moet je dit wel willen als witte onderneming?

‘Zou dit gaan lukken?’, was een van de eerste dingen die regisseur Paul Sin Nam Rigter (46) zich afvroeg toen hij over de ambitieuze plannen van uitvaartvereniging Yarden las in een krantenartikel. ‘Voorziet dit in een behoefte? Is de manier waarop ze het aanpakken de goede manier? En moet je het eigenlijk wel willen, als witte onderneming?’ 

Dealing with death

In Dealing with Death volgt hij uitvaartmanager Anita. Om alle wensen en verlangens te inventariseren, trekt ze blijmoedig de wijk in: ze organiseert bijeenkomsten waarbij ze in zoveel mogelijk talen ‘welkom’ op een flip-over-board laat schrijven. Ze oefent een uitvaart met een groep Hindoestanen. Ze luistert begripvol als de Ghanezen zelf hun drank willen halen bij de Lidl. ‘Haar enthousiaste blik vertegenwoordigt volgens mij hoe veel Nederlanders kijken naar andere culturen: positief en onbevangen’, vertelt Rigter via Zoom. ‘Anita is een witte vrouw in een gekleurde wereld. Voor mij gaat de film erover of die twee werelden écht bij elkaar kunnen komen. Of dat ze ondanks de beste bedoelingen parallel naast elkaar blijven bestaan.’  Dat laatste, ben je geneigd te denken door Dealing With Death, waarin dagenlang durende uitvaarten natuurlijk helemaal niet blijken te passen in Nederlandse verdienmodellen. En die Ghanese dominee die steevast te laat of niet komt? Anita weet niet of ze met hem wel kan werken. Behoorlijk geestig soms, hoe Rigter de culturele onbeholpenheid vangt.

Bruggen slaan

‘Maar dat ligt ook aan jouw perspectief. Je kunt net zo goed zeggen dat ze het hartstikke goed doen, dat ze echt bruggen proberen te slaan. Natuurlijk heb ik wel expres gezocht naar de momenten waarop het voor een kijker af en toe wat ongemakkelijk gaat voelen. Dat je denkt: o, ik moet hier om lachen, maar zou ik het zelf eigenlijk anders doen? Anita benoemt dat ongemak ook zelf in de film. Op een gegeven moment zeg ze bijvoorbeeld: ‘Tot nu toe regelen al die culturen het prima zelf. Ze hebben ons helemaal niet nodig.’ Ik vind het mooi dat ze tot dat inzicht komt. Maar ik zal nooit beweren dat dat het júiste inzicht is – ik zou het interessant vinden als daar discussie over zou ontstaan.’  

Onbekend terrein

Voor Rigter, geadopteerd uit Korea, inwoner van Amsterdam maar opgegroeid in kleine Hollandse dorpjes, was Amsterdam-Zuidoost óók onbekend terrein. Om beide werelden evenveel gewicht te geven, laat Rigter uitvaarten zien zoals verschillende culturen die nu organiseren. Ongeveer de helft van de film bestaat uit die rouwdiensten, waarbij hij zich tussen de rouwenden mengt. ‘Dat was echt de allergrootste uitdaging. Ik ben op zoek gegaan naar de knooppunten in de gemeenschappen – een Chinese ondernemer die iedereen kende, een inwoonster die heel actief was in buurtcommissies, een Hindoestaanse begrafenisondernemer. Maar dan nog, wat zeg je tegen hen? Bel me als er iemand dood gaat? Dat is gek. Maar, zo redeneerde ik, als ik genoeg tijd investeer en kopjes koffie drink, dan moet het me lukken om het vertrouwen te winnen. En inderdaad, toen bijvoorbeeld de ere-voorzitster van de Surinaamse bewassingsvereniging op sterven lag, werd ik gebeld. Zij wilde bovendien graag laten zien hoe zo’n uitvaart werkt, dus de familie had geen bezwaar. Dat was heel prettig.’ 

Achter de voordeur kijken

De uitvaartscènes zijn uiterst intiem. Voelde Rigter zich op die momenten, waarop mensen het uitschreeuwen en huilen, nooit een pottekijker? ‘Als leidraad hield ik één vraag aan: hoe zou ík willen dat een cameraploeg zich zou gedragen bij een uitvaart waar ik was? Terughoudend, denk ik. Maar tegelijkertijd: als ik toestemming geef, moet ik erop vertrouwen dat de ploeg ook doet wat nodig is om de beste film te maken. Ook al betekent dat op een afstand van 30 centimeter van je hoofd filmen. Dat hebben we ook gedaan – omdat ik het belangrijk vond dat de kijker de uitvaart van binnenuit zou kunnen ervaren. Het moest geen antropologische registratie zijn. Ik wilde de kijker ‘achter de voordeur’ laten kijken.’  

Discussie

De vragen die Rigter oproept zijn het afgelopen jaar met alle discussies over cultural appropriation alleen maar actueler geworden. Maar er was nóg een reden dat het hele idee van een multicultureel uitvaartcentrum hem intrigeerde. ‘De dood en hoe mensen daarmee omgaan intrigeert me. Toen ik 23 was, heb ik mijn vriendin verloren bij een auto-ongeluk. Vijf jaar later overleed mijn broertje, óók bij een auto-ongeluk. Ik moet daar iets mee, van mezelf, maar ik durf het ook niet goed aan te gaan. Als ik me beroepsmatig met de dood bezighoud, dan dwingt het me om ermee bezig te zijn. Als ik dan bij zo’n uitvaart film, brengt het me terug naar die tijd, maar het voelt veilig omdat ik aan het werk ben.’ 

"Het was helemaal niet zoals ik het zelf gedaan zou hebben"

Rigter weet ook uit ervaring hoe belangrijk het is om een rouwdienst precies zo te organiseren als je het wilt. ‘Die uitvaart van mijn vriendin….Ik wist gewoon niet wat me overkwam. Ik liet me leiden door de familie, en het was helemaal niet zoals ik het zelf gedaan zou hebben. Dat is altijd blijven hangen. Als ik dan zie hoe het gaat bij mensen die het wél helemaal doen zoals zij denken dat het goed is, vind ik dat nog spijtiger.’

Anderhalvemetersamenleving niet haalbaar

Vanwege corona moeten veel mensen zich erbij neerleggen dat een uitvaart van een geliefde niet gaat zoals zij dat het liefst zouden willen. De rituelen die Rigter toont, bijvoorbeeld, zijn in de anderhalvemetersamenleving niet haalbaar. ‘Tijdens het monteren viel me dat enorm op. Het is echt alsof je naar een andere wereld kijkt. Al die mensen bij elkaar, die elkaar omhelzen, dansen, zingen, schreeuwen. Dit kan niet meer, door de corona-protocollen. Maar als je dit alles doet op anderhalve meter afstand, haal je de ziel er ook bijna uit. Een verschrikkelijk idee vind ik het, dat mensen concessies moeten doen bij uitvaarten. Je kúnt er niet mee marchanderen. En het is eenmalig. Dat klinkt misschien stom, maar bij een bruiloft kun je nog zeggen: we trouwen nu, maar het feest is over een jaar. Een uitvaart kun je niet overdoen.’